صدرالمتألهین 6 - انواع عشق در تفکر صدرایی (بخش دوم)
گذرگاه عشق
عشق نفسانی از انواع عشق مجازی است که در بررسی انواع عشق از نظر ملاصدرا بدان اشاره شد.
اگر چه ملاصدرا عشق نفسانی را میستاید و آن را از جمله فضایل میداند لکن معتقد است که از نوع فضایلی است که بین فضایل عقل مفارق محض و نفس حیوانی قرار دارد و لذا این نوع فضیلت بطور مطلق در هر وقت و در هر مکان و بر هر حال ممدوح نیست بلکه لازم است که این عشق در اواسط سلوک عرفانی و در حال توفیق نفس و بیدار شدن از خواب غفلت به کار گرفته شود و هنگامی که از این پل گذشت و قدم در راه حقیقت گذاشت دیگر توسل بدان جایز نیست و از رذایل به حساب میآید.
بر همین اساس اگر عشق و محبت به زیبا رویان به منظور تربیت، تعلیم و تهذیب باشد از جمله فضایل است که دلها را رقیق، ذهنها را تیز و نفسها را بر ادراک امور شریفه بیدار میکند و باید این عشق را عشق عفیف دانست که سبب تلطیف نفس و تنویر قلب است و در روایات است که "من عشق فعف ثم مات، مات شهیدا"(1)؛ کسی که عاشق شود و عفت و پاکدامنی پیشه کند سپس بمیرد همانند شهید از دنیا رفته است.(2) زیرا سبب می شود انسان به جمال و کمال الهی توجه کند. آن چنان که در حدیث داریم:"إن الله جمیل و یحب الجمال(3)؛ خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. و زیبا رویان مظهر جمال الهی اند و زیباییهای ظاهر حکایت از زیباییهای معنوی دارد و انسانها با توجه به آن مظاهر زیبا مشتاق زیباییهای معنوی میشوند.
یعنی عاشق سعی میکند به معشوق خود علم و آداب حمیده و اشعار زیبا و صنعتهای دقیق و داستانها و حکایات و احادیث خوب بیاموزد.(4) ملاصدرا میگوید " ما خود شاهد این گونه آثار و فواید بودهایم و قسم به جان خودم که این گونه عشقها انسان را از تمام همّ و غم و گرفتاریها فارغ و خلاص میکند و فقط همّ او یک همّ میشود و آن همّ ، رؤیت زیبایی است که مظهر جمال و آثار رحمت حق است که فرمود: "لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم"(5) ؛ به تحقیق انسان را در زیباترین شکل آن آفریدیم. و " فتبارک الله احسن الخالقین"(6) ؛ پس آفرین بر خداوندی که نیکوترین آفریدگاران است.
اما اگر این عشق با شهوات حیوانی آمیخته شود قطعاً سبب سقوط و گمراهی نفس می شود.
در واقع این مرحله چون برزخی است که سقوط و صعود عاشق در آن امری طبیعی است. هم میتواند به مرحلهی حس و امور جسمانی سقوط کند و هم میتواند از این وادی نیز بگذرد و از این مرحله چون نردبانی برای تعالی بیشتر مدد جوید و لذا میتوان گفت این عشق گذرگاه و پلی است برای رهایی از دام عشقهای شهوانی و ظلمانی و رسیدن به عشق حقیقی که همان محبت به خدا و صفات و افعال اوست.
ادامه دارد...
-----------------------------
پی نوشت ها:
1- ابن حسامالدین هندی، کنزالعمال فیسنن الأقوال و الأفعال، 6999.
2- محمدبنابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه،به تصحیح مقصود محمدی، ج7 ، ص232.
3- ابن حسام الدین هندی، کنزالعمال، 17166.
4- محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، به تصحیح مقصود محمدی،ج7 ، ص231.
5- سوره مبارکه تین آیه4.
6- سوره مبارکه مؤمنون آیه14.
نجمه السادات رادفر
کارشناس فلسفه اسلامی
==================================================
برگرفته از سایت تبیان
*****************
تدوین توسط همرزم گرامی Mollasadra